Chorwackie zwyczaje bożonarodzeniowe

Miesiąc grudzień to jak zwykle miesiąc św. Mikołaja, Bożego narodzenia i oczywiście zakończenia starego roku. Niby wszędzie te same daty i i te same obyczaje, a jednak okazuje się, że różnie to wygląda w innych krajach. Chciałbym opisać bożonarodzeniowe zwyczaje w Chorwacji z racji oczywiście mojego zainteresowanie tym krajem.

Przygotowania do Bożego Narodzenia ( Božić) w Chorwacji zaczynają się dość wcześnie, bo już od 25 listopada, tj. od dnia św. Katarzyny.

Cztery tygodnie adwentowe symbolizują bowiem cztery tysiąclecia jakie upłynęły od stworzenia świata do zesłania na ziemię Syna Bożego. W czasie adwentu podobnie jak i w Polsce odprawiane są msze adwentowe (roraty) zwane przez Chorwatów „zornicami”, od wczesnej pory ich odprawiania (zora to świt). W okresie tym, w wielu chorwackich domach, szczególnie w Chorwacji centralnej i północnej, pojawia się wieniec adwentowy z czterema świecami, jako symbolami czterech tygodni adwentu. Adwent to również okres wybaczania sobie nawzajem drobnych zatargów jakie miały miejsce w minionym roku, stąd liczne sąsiedzkie odwiedziny i drobne upominki w ramach godzenia się. Składanie sobie życzeń i darowanie prezentów rozpoczyna się już w dniu 04.12., a więc w dniu św. Barbary, która w Chorwacji jest patronką nie tylko górników, ale także wszystkich tych, którzy wykonują niebezpieczne zawody. Podobnie jak i u nas dniem prezentów jest dzień 06.12. - dzień św. Mikołaja, który nie tylko przynosi grzecznym dzieciom prezenty, ale jest też patronem podróżnych a zwłaszcza marynarzy. Stąd na wybrzeżu jest on darzony szczególnym szacunkiem. Każdy mały Chorwat, by dostać cukierki, owoce i drobne upominki od Mikołaja, musi być grzeczny cały rok, a w noc poprzedzającą 6 grudnia musi wyczyścić swoje buty, by w nich mógł Mikołaj zostawić prezenty. Niegrzeczne dzieci zamiast prezentu otrzymują od pomocnika św. Mikołaja, złośliwego diabła Krampusa rózgi ku przestrodze. Jest jeszcze jeden dzień, kiedy w Chorwacji rozdaje się prezenty. To 13 grudnia, a więc dzień św Łucji. Zwyczaj ten istnieje już od XI wieku, a praktykowany jest przede wszystkim w Dalmacji. W dniu tym dzieciaki mogą liczyć na różne drobne prezenty, ale większe znaczenie to święto ma dla dziewczyn, którym podczas snu może się przyśnić przyszły wybranek losu. Jest również taki zwyczaj, że panny zapisują w tym dniu, na dziesięciu karteczkach imiona mężczyzn, za których chciały by wyjść za mąż, a jedenastą kartkę zostawiają pustą. Od św Łucji palą każdy dzień jedną kartkę nie zaglądając do niej. W wigilię 24 grudnia pozostaje jedna kartka, jeżeli z imieniem to znaczy, że panna szybko wyjdzie za mąż, jeżeli pusta to pannie grozi staropanieństwo.

Kolejnym chorwackim zwyczajem jest bożonarodzeniowa pszenica (božična pšenica), którą sieje się w niewielkich ilościach w dniu św. Łucji. Zasiana pszenica jest symbolem odnowienia życia i płodności i w czasie świąt jest ozdobą stołu bożonarodzeniowego. Jest również stawiana pod choinką lub przy żłobku. Często pszenicę przycina się i obwiązuje trójkolorową wstążką w barwach narodowych Chorwacji. Po świętach pszenicę daje się ptakom, jako że nic z okresu świątecznego nie może się wyrzucać.

W Chorwacji mamy też parę zwyczajów związanych z nocą wigilijną (badnja). Jednym z nich jest przynoszenie do domu na Wigilię trzech pni, które stawia się na palenisku. Są one symbolem Świętej Trójcy, a od ich ognia zapalane są wszystkie świece w domu. Co ciekawe palącym pniom przynosi się ze stołu wigilijnego trochę jedzenia i wina. Wierzy się bowiem, że ogień wielkich pni przyniesie dobro wszystkim domownikom. Oficjalnym rozpoczęciem Świąt Bożego Narodzenia jest wniesienie słomy do domu, którą to czynność powierza się najważniejszym członkom rodziny. Słomę rozkłada się na podłodze pod stołem, a mniejszą ilość kładzie się na stole i przykrywa obrusem. Jeszcze nie tak dawno temu słoma, będąca symbolem Bożego Narodzenia, była tak ważnym elementem wigilii, że w noc wigilijną spało się nie w łóżku, a na przyniesionej słomie. Zwyczaj przyozdabiania choinek nastąpił w Chorwacji dopiero pod koniec XIX wieku, przy czym pierwsze drzewka były drzewkami liściastymi. Drzewka dawniej ozdabiane były jabłkami, pomarańczami, gruszkami i innymi owocami, a także słodyczami. Zakładano również papierowe łańcuchy, lampiony i świece. Wcześniejszym zwyczajem od choinek było przyozdabianie domów na zielono, zwłaszcza gałązkami szałwii, sosny czy bluszczu. Przyozdobienie domu na zielono oznaczało siłę życia przeciwną zimowej stagnacji. Od XIX wieku istnieje kolejny zwyczaj wykonywania żłobków. Sprawą niejako honoru jest zrobienie żłobka z Jezusem, które wykonuje się z gliny, gipsu, drewna, a nawet z kartonu. Żłobki stawiane są pod drzewkiem bożonarodzeniowym i są symbolem narodzin Jezusa. Wśród ozdób bożonarodzeniowych należy wymienić też świece będące symbolem z jednej strony, budzenia się przyrody, a z drugiej znakiem światła, które nastało po narodzinach Jezusa.

Kolejnym wigilijnym zwyczajem, podobnie zresztą jak u nas, jest post obowiązujący do mszy świętej o północy. Dzień wigilijny (badnjak) należy zakończyć z chwilą wieczornych dzwonów. Wtedy to należy przerwać wszelkie prace i przygotować postną wieczerze wigilijną. Kolejny dzień Bożego Narodzenia to dzień, gdzie na stołach musi znaleźć wszystko to co najlepsze. Nawet w najbiedniejszym domu na świątecznym stole powinien znaleźć się kawałek mięsa.

Chorwacja jako katolicki i słowiański kraj obchodzi Święta Bożego Narodzenia w bardzo podobny sposób jak i my obchodzimy. Różnice wynikają przede wszystkim z panujących zwyczajów, które również jak i u nas są różne w poszczególnych regionach. Dotyczy to przede wszystkim potraw na wigilijnym stole. Na wybrzeżu adriatyckim zdecydowanie będą dominować ryby morskie i owoce morza. Centralnej i wschodniej Chorwacji ryby rzeczne. Im bardziej na północ tym bardziej dominacja zwyczajów przybyłych z Austrii i Niemiec. Brak śniegu, w zdecydowanej większości wybrzeża, ma również wpływ na występujące zwyczaje. Jedno jest jednak to samo: Święta są bardzo ważnym wydarzeniem dla wszystkich Chorwatów i są to święta rodzinne, a z uwagi na narodzenie Jezusa są świętami radosnymi i wesołymi. Podobnie jak i u nas. Sretan Božić - Wesołych Świąt.